کد مطلب:231276 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:231
تقیه و صبوری
در ادامه ی رسالت منتظران حقیقی، صبر، مقامی بس ارجمند دارد، به بیان امام رضا علیه السلام:
«ما أحسن الصبر و انتظار الفرج!... فعلیكم بالصبر». [1] .
وه! چه نیكوست شكیبایی و انتظار فرج... پس بر شما باد به شكیبایی.
تاكتیك پیروز كننده «صبر» همچون مكتب سازنده ی «انتظار» دچار تحریف و اتهام مخالفان دین شده، آن را مایه تسلیم و شكست و نشانه سستی و درماندگی پنداشته اند، در حالی كه «صبر» «مقاومت» است و «استقامت». [2] .
بنابراین، صبر كمینگاهی برای بسیج نیروها در نبرد سرنوشت عصر ماست، و شخص منتظر در این سنگر امكانات خویش را برای روز ظهور ذخیره می نماید، و از همین پناهگاه، به دشمن حمله ور می گردد. روشن است كه لازمه ی پیروزی در چنین رزمی، غافل ماندن دشمن، مستور بودن سنگر، و مخفی گشتن پیكارگر می باشد. بنا به
[ صفحه 89]
روایات ما، این منظور در سایه «تقیه» بدست می آید.
«ذوالقرنین» خطاب به مردمی كه در خطر هجوم قومی فاسد بودند، گفت:
(فأعینونی بقوة أجعل بینكم و بینهم ردما... فما استطاعوا أن یظهروه و ما استطاعوا له نقبا). [3] .
مرا با نیرویی یاری دهید، تا میان شما و ایشان سدی بلند برآرم... كه نتوانند بر فرازش روند، و نتوانند كه شكافش دهند.
در تفسیر آیه فوق، حضرت صادق علیه السلام فرمود: تقیه، همانند آن دیوار استوار است؛ چون بدان عمل كنی، نخواهند توانست كه تو را نیرنگ زنند یا بر تو دست یابند. تقیه، دژی پایدار و بلند می باشد كه میان تو و دشمنان خدا، سدی نفوذناپذیر می گردد. [4] .
اهمیت و جایگاه تقیه برای شیعیان در عصر غیبت حضرت مهدی علیه السلام به عنوان یك وظیفه، در حدی است كه حضرت رضا علیه السلام فرمود:
«من ترك التقیة قبل خروج قائمنا فلیس منا». [5] .
آنكس كه بكلی دست از تقیه بشوید - پیش از آنكه قائم ما قیام كند - پس، از ما نیست.
فهم دقیق این بیان، نیاز به توضیح فراوان دارد، اما مختصر و مفید
[ صفحه 90]
آنكه: چون لازمه ظهور، آماده شدن گروه بسیاری از شیرمردان پارسا و كارآزموده، برای یاری و نصرت حضرت مهدی علیه السلام است، لذا شیعه باید بیش از هر چیز و پیش از هر كار، به فراهم ساختن این جنگاوران پاك و دلاور همت گمارد، و برای تربیت آنان تلاش و كوشش نماید، و به هیچ بهانه نباید نیروی آنان را هدر داده و تلف كند. از سوی دیگر، دشمنان و بدخواهان درصددند تا به هزار و یك دسیسه و نیرنگ، قدرت شیعه را نابود سازند، و جمعیت ما را از هم بپراكنند. و هوایداست كه در این میان، جز پنهان كاری و دشمن فریبی یعنی «تقیه» چاره ای نیست.
نتیجه اینكه شیوه ی حفاظتی تقیه بمعنای «دست از تكاپو كشیدن» و «با بیگانه همدست گشتن» نیست، بلكه «پوشاندن تلاشها» و «خام كردن دشمنها» است، همانكه در علوم نظامی از آن به «استتار» و «غافلگیری» یاد می كنند. حضرت صادق علیه السلام در حدیثی، از این تاكتیك، تعبیر به «خباء» می فرماید:
والله ما عبد الله بشی ء أحب الیه من الخباء.
قلت: و ما الخباء؟
قال: التقیة. [6] .
به خدا قسم، خداوند به چیزی محبوب تر از خباء برای او عبادت نشده است.
عرض كردم، منظور از خباء چیست؟
[ صفحه 91]
فرمود: تقیه.
خباء به این معانی آمده است:
1 - خیمه ای كه انسان را از دید دیگران یا وزش باد و ریزش باران و تابش آفتاب مصون می دارد.
2 - لفاف بذر، مانند پوسته ی روی دانه گندم.
3 - خاكستری كه روی آتش را می پوشاند.
4 - كاسبرگ گل. [7] .
در تمام این معانی، مفهوم نگهداری و پوشش وجود دارد.
اما دشمن از دو راه می تواند سد تقیه را بشكافد، و به نقشه ها و برنامه های منتظران راستین دست یابد: یكی گفتار و دیگری كردار؛ پس انسان چشم براه، زبانش را سخت مهار می كند، هر سخنی را به هر كس و هر جا و هر زمان نمی گوید و كمتر تظاهر خارجی به نبرد با دشمن می نماید.
از حضرت باقر علیه السلام پرسیدند: برترین شیوه ای كه یك مؤمن در ایام غیبت می تواند داشته باشد چیست؟
فرمود:
«حفظ اللسان و لزوم البیت». [8] .
نگهداری زبان و خانه نشینی.
در كلامی دیگر امام رضا علیه السلام، راه رهائی از فتنه های آخرالزمان را
[ صفحه 92]
اینگونه می نمایاند:
«یأتی علی الناس زمان تكون العافیة فیه عشرة أجزاء؛ تسعة فی اعتزال الناس و واحد فی الصمت». [9] .
زمانی بر مردم آید كه عافیت و به سلامت جستن در ده جزء است: نه دهم در كناره گیری از مردم است و یكی در خاموشی.
فراموش نكنیم كه این كار آسانی نیست، بطوری كه حفظ ایمان در آن دوران پر مخاطره را تشبیه كرده اند به اینكه كسی با كف دستش، تیغهای تیز درخت خارداری را چنان بتراشد كه صاف گردد:
«المتمسك فیها بدینه كالخارط للقتاد بیده». [10] .
اثرات چشمگیر تقیه در نگهبانی از زندگی و حیات عقیدتی بر انسان متعهد در برابر دشمنان روشن و آشكار است.
در بیان گهربار دیگری از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در ذیل آیه (ان أكرمكم عند الله أتقاكم) [11] این گونه از تقیه سخن می گویند:
«ان أكرمكم عند الله أعملكم بالتقیة».
گرامی ترین شما نزد پروردگار، كسی است كه بیشتر به تقیه عمل كند.
پرسیده شد: تا كی؟ ای فرزند پیامبر! فرمود:
تا روز تعیین شده كه روز ظهور قائم ما اهل بیت است، پس هر كس قبل از قیام قائم ما تقیه را ترك كند، از ما نیست. [12] .
[ صفحه 93]
آن حضرت كلمه «اتقاكم» - پرهیزكارترین شما - را به تقیه كننده ترین و سخت چنگ زننده ترین شما بدان تفسیر فرموده اند؛ زیرا «اتقاه» در لغت عرب دارای این معانی است: ترسانید او را، آگاهانیدش، دورش كرد، و جان او را از بدی نگهداشت.
از این رو، به دوری گزینندگان از گناه «متقی» می گویند، و تقوی به معنی كوشش و كرداری است كه موجب نگهداری و حفظ خود از عذاب می باشد. و آن كسی كه از شر جنایت كاران و حیله و فریب كجروان دوری گزیند، خود فردی «متقی» است و عملی كه موجب نجات از این شر و مكر و فریب گردد، «تقیه» خواهد بود.
[ صفحه 95]
«ما أحسن الصبر و انتظار الفرج!... فعلیكم بالصبر». [1] .
وه! چه نیكوست شكیبایی و انتظار فرج... پس بر شما باد به شكیبایی.
تاكتیك پیروز كننده «صبر» همچون مكتب سازنده ی «انتظار» دچار تحریف و اتهام مخالفان دین شده، آن را مایه تسلیم و شكست و نشانه سستی و درماندگی پنداشته اند، در حالی كه «صبر» «مقاومت» است و «استقامت». [2] .
بنابراین، صبر كمینگاهی برای بسیج نیروها در نبرد سرنوشت عصر ماست، و شخص منتظر در این سنگر امكانات خویش را برای روز ظهور ذخیره می نماید، و از همین پناهگاه، به دشمن حمله ور می گردد. روشن است كه لازمه ی پیروزی در چنین رزمی، غافل ماندن دشمن، مستور بودن سنگر، و مخفی گشتن پیكارگر می باشد. بنا به
[ صفحه 89]
روایات ما، این منظور در سایه «تقیه» بدست می آید.
«ذوالقرنین» خطاب به مردمی كه در خطر هجوم قومی فاسد بودند، گفت:
(فأعینونی بقوة أجعل بینكم و بینهم ردما... فما استطاعوا أن یظهروه و ما استطاعوا له نقبا). [3] .
مرا با نیرویی یاری دهید، تا میان شما و ایشان سدی بلند برآرم... كه نتوانند بر فرازش روند، و نتوانند كه شكافش دهند.
در تفسیر آیه فوق، حضرت صادق علیه السلام فرمود: تقیه، همانند آن دیوار استوار است؛ چون بدان عمل كنی، نخواهند توانست كه تو را نیرنگ زنند یا بر تو دست یابند. تقیه، دژی پایدار و بلند می باشد كه میان تو و دشمنان خدا، سدی نفوذناپذیر می گردد. [4] .
اهمیت و جایگاه تقیه برای شیعیان در عصر غیبت حضرت مهدی علیه السلام به عنوان یك وظیفه، در حدی است كه حضرت رضا علیه السلام فرمود:
«من ترك التقیة قبل خروج قائمنا فلیس منا». [5] .
آنكس كه بكلی دست از تقیه بشوید - پیش از آنكه قائم ما قیام كند - پس، از ما نیست.
فهم دقیق این بیان، نیاز به توضیح فراوان دارد، اما مختصر و مفید
[ صفحه 90]
آنكه: چون لازمه ظهور، آماده شدن گروه بسیاری از شیرمردان پارسا و كارآزموده، برای یاری و نصرت حضرت مهدی علیه السلام است، لذا شیعه باید بیش از هر چیز و پیش از هر كار، به فراهم ساختن این جنگاوران پاك و دلاور همت گمارد، و برای تربیت آنان تلاش و كوشش نماید، و به هیچ بهانه نباید نیروی آنان را هدر داده و تلف كند. از سوی دیگر، دشمنان و بدخواهان درصددند تا به هزار و یك دسیسه و نیرنگ، قدرت شیعه را نابود سازند، و جمعیت ما را از هم بپراكنند. و هوایداست كه در این میان، جز پنهان كاری و دشمن فریبی یعنی «تقیه» چاره ای نیست.
نتیجه اینكه شیوه ی حفاظتی تقیه بمعنای «دست از تكاپو كشیدن» و «با بیگانه همدست گشتن» نیست، بلكه «پوشاندن تلاشها» و «خام كردن دشمنها» است، همانكه در علوم نظامی از آن به «استتار» و «غافلگیری» یاد می كنند. حضرت صادق علیه السلام در حدیثی، از این تاكتیك، تعبیر به «خباء» می فرماید:
والله ما عبد الله بشی ء أحب الیه من الخباء.
قلت: و ما الخباء؟
قال: التقیة. [6] .
به خدا قسم، خداوند به چیزی محبوب تر از خباء برای او عبادت نشده است.
عرض كردم، منظور از خباء چیست؟
[ صفحه 91]
فرمود: تقیه.
خباء به این معانی آمده است:
1 - خیمه ای كه انسان را از دید دیگران یا وزش باد و ریزش باران و تابش آفتاب مصون می دارد.
2 - لفاف بذر، مانند پوسته ی روی دانه گندم.
3 - خاكستری كه روی آتش را می پوشاند.
4 - كاسبرگ گل. [7] .
در تمام این معانی، مفهوم نگهداری و پوشش وجود دارد.
اما دشمن از دو راه می تواند سد تقیه را بشكافد، و به نقشه ها و برنامه های منتظران راستین دست یابد: یكی گفتار و دیگری كردار؛ پس انسان چشم براه، زبانش را سخت مهار می كند، هر سخنی را به هر كس و هر جا و هر زمان نمی گوید و كمتر تظاهر خارجی به نبرد با دشمن می نماید.
از حضرت باقر علیه السلام پرسیدند: برترین شیوه ای كه یك مؤمن در ایام غیبت می تواند داشته باشد چیست؟
فرمود:
«حفظ اللسان و لزوم البیت». [8] .
نگهداری زبان و خانه نشینی.
در كلامی دیگر امام رضا علیه السلام، راه رهائی از فتنه های آخرالزمان را
[ صفحه 92]
اینگونه می نمایاند:
«یأتی علی الناس زمان تكون العافیة فیه عشرة أجزاء؛ تسعة فی اعتزال الناس و واحد فی الصمت». [9] .
زمانی بر مردم آید كه عافیت و به سلامت جستن در ده جزء است: نه دهم در كناره گیری از مردم است و یكی در خاموشی.
فراموش نكنیم كه این كار آسانی نیست، بطوری كه حفظ ایمان در آن دوران پر مخاطره را تشبیه كرده اند به اینكه كسی با كف دستش، تیغهای تیز درخت خارداری را چنان بتراشد كه صاف گردد:
«المتمسك فیها بدینه كالخارط للقتاد بیده». [10] .
اثرات چشمگیر تقیه در نگهبانی از زندگی و حیات عقیدتی بر انسان متعهد در برابر دشمنان روشن و آشكار است.
در بیان گهربار دیگری از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در ذیل آیه (ان أكرمكم عند الله أتقاكم) [11] این گونه از تقیه سخن می گویند:
«ان أكرمكم عند الله أعملكم بالتقیة».
گرامی ترین شما نزد پروردگار، كسی است كه بیشتر به تقیه عمل كند.
پرسیده شد: تا كی؟ ای فرزند پیامبر! فرمود:
تا روز تعیین شده كه روز ظهور قائم ما اهل بیت است، پس هر كس قبل از قیام قائم ما تقیه را ترك كند، از ما نیست. [12] .
[ صفحه 93]
آن حضرت كلمه «اتقاكم» - پرهیزكارترین شما - را به تقیه كننده ترین و سخت چنگ زننده ترین شما بدان تفسیر فرموده اند؛ زیرا «اتقاه» در لغت عرب دارای این معانی است: ترسانید او را، آگاهانیدش، دورش كرد، و جان او را از بدی نگهداشت.
از این رو، به دوری گزینندگان از گناه «متقی» می گویند، و تقوی به معنی كوشش و كرداری است كه موجب نگهداری و حفظ خود از عذاب می باشد. و آن كسی كه از شر جنایت كاران و حیله و فریب كجروان دوری گزیند، خود فردی «متقی» است و عملی كه موجب نجات از این شر و مكر و فریب گردد، «تقیه» خواهد بود.
[ صفحه 95]
[1] بحارالانوار، ج 52، ص 129 ح 23.
[2] انتظار بذر انقلاب، حسين تاجري، با اندك تغييرات.
[3] كهف (18):95و97.
[4] تفسير نورالثقلين، ج 3، ح 232.
[5] كمال الدين، باب 35، ح 5.
[6] مكيال المكارم، ج 2، باب 8، ح 1472، به نقل از كافي.
[7] المنجد، خ ب ء.
[8] كمال الدين، باب 32، ح 15.
[9] تحف العقول، ص 470، ح 35.
[10] مرآةالعقول، ج 4، باب في الغيبة، ح 1، به نقل از امام صادق عليه السلام.
[11] حجرات(49):13.
[12] كمال الدين، باب 35، ح 5.